1. Pozytywnie oceniamy inicjatywę Ministerstwa zakładającą stworzenie listy zawodów, w których z uwagi na potrzeby rozwojowe polskiej gospodarki, należy wprowadzić ułatwienia w zakresie zatrudniania cudzoziemców. Zwracamy jednak uwagę na to, że przygotowany w projektowanym rozporządzeniu wykaz ma charakter ogólny i nie uwzględnia regionalnego zapotrzebowania na pracowników, które w skali całego kraju może być różne. Ponadto uważamy, że wprowadzanie ograniczenia liczącego 20 grup elementarnych zawodów może nie odpowiadać faktycznemu popytowi na pracę, który jest przecież zmienny. Dlatego lista przygotowywana w ramach projektowanej nowelizacji powinna mieć charakter otwarty, aby możliwe było jej dostosowanie do aktualnych potrzeb pracodawców i rynku pracy.
2. Projekt rozszerza dotychczasowy katalog przypadków, w których wojewoda wydaje zezwolenie na pracę bez konieczności przedstawienia informacji starosty, o której mowa w art. 88c ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, o zawody pożądane z punktu widzenia potrzeb polskiej gospodarki. Oznacza to, że w przypadku zatrudnienia cudzoziemca w zawodzie wskazanym w projektowanym rozporządzeniu nie będzie wymagane przeprowadzenia tzw. testu rynku pracy. W naszej ocenie tego rodzaju regulacja jest uzasadniona i potrzebna. Niemniej jednak nie rozwiązuje ona szeregu problemów związanych z nowymi przepisami dotyczącymi zatrudniania cudzoziemców, wskazanymi przez nas w piśmie skierowanym do Ministerstwa 5 marca br. (nr CML/0149/03.18/AP).
3. Należy zauważyć, że zniesienie obowiązku przeprowadzania tzw. testu rynku pracy w odniesieniu do katalogu zawodów określonych w projektowanym rozporządzeniu, dla podmiotów zamierzających zatrudnić cudzoziemca, oznacza jedynie skrócenie procedury otrzymywania zezwolenia na pracę o 2-3 tygodnie, czyli o tyle ile czasu ma starosta na udzielenie informacji. Obecnie cała procedura trwa zazwyczaj pół roku, choć niekiedy nawet dłużej – 7-8 miesięcy. Nie jest to zatem rewolucyjna zmiana, która w istotny sposób ułatwi i przyspieszy zatrudnianie obcokrajowców.
4. Należy zaznaczyć, że zaproponowana lista 20 grup elementarnych zawodów, określonych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, obejmie 197 zawodów. Są to jednak głównie zawody związane z branżą budowlaną, IT i służbą zdrowia. Uwzględniają one co prawda kilka wskazanych przez nas (w piśmie do Ministerstwa z 20 września 2017 r.) specjalizacji, takich jak chociażby pielęgniarka, kierowca samochodu ciężarowego czy spawacz. Naszym jednak zdaniem opracowywana lista powinna uwzględniać również inne branże, w szczególności: produkcyjną, handlową i logistyczną (magazynową), na co zwracaliśmy uwagę podczas ostatniego posiedzenia Rady Rynku Pracy, gdzie były prezentowane projektowane zmiany. Branże te są istotne z punktu widzenia potrzeb polskiej gospodarki i to w nich występuje największy niedobór pracowników. Potwierdzają to również dane Głównego Urzędu Statystycznego1. Liczba wolnych miejsc pracy na koniec ub.r. wynosiła ok. 118 tys. Najwięcej było ich u przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego (25,6%), handlu i napraw pojazdów samochodowych (15,7%), budownictwa (15,2%) oraz transportu i gospodarki magazynowej (ok. 10%). Pracodawcy dysponujący wolnymi miejscami pracy najczęściej poszukiwali robotników przemysłowych i rzemieślników (28,1%), operatorów i monterów maszyn i urządzeń (17,1%) oraz specjalistów (15,9%).
5. Być może przywołane powyżej branże zostały pominięte w projektowanym rozporządzeniu z uwagi na to, iż praca w nich często nie wymaga posiadania specjalistycznych kwalifikacji, a przeszkolenie nowych pracowników wydaje się być relatywnie łatwe. Tak przynajmniej można wywnioskować z uzasadnienia dołączonego do projektu. Jednak, jak potwierdzają dane GUS, niedobór pracowników dotyczy właśnie tzw. prac prostych i to w ich przypadku pracodawcy mają największe trudności z pozyskaniem odpowiednich kadr, stąd konieczność posiłkowania się pracownikami z zagranicy. Z tego względu trudno zgodzić się z twierdzeniem projektodawców, aby stworzona lista zawodów uwzględniała aktualny popyt na pracowników.
6. Wnioskujemy także o rozszerzenie proponowanego w rozporządzeniu wykazu zawodów o następujące profesje:
1) Ustawiacze i operatorzy obrabiarek do metali i pokrewni (7223);
2) Formierze odlewniczy i pokrewni (7211);
3) Operatorzy maszyn i urządzeń do produkcji i przetwórstwa metali (8121).
Te grupy zawodów są deficytowe na równi z grupami: 7212 (spawacze i pokrewni), 7222 (ślusarze i pokrewni). Aktualnie w tych poszczególnych grupach braki kadrowe u pracodawców sięgają od kilkudziesięciu do kilkuset pracowników. Zarówno duże jak i średnie przedsiębiorstwa produkcyjne nie są w stanie pozyskać odpowiedniej liczby pracowników i dlatego, już w chwili obecnej, znaczna część osób zatrudnionych u nich to cudzoziemcy. Z uwagi na rolę jaką pełnią w polskiej gospodarce, szczególnie istotnym jest, aby przedsiębiorstwa z tzw. branży ciężkiej były w stanie pozyskiwać nowych pracowników, w innym przypadku zagrożone będzie wywiązywanie się przez nie z kontraktów handlowych, opiewających wielokrotnie na kwoty liczone w dziesiątkach i setkach mln zł. Co ważne, kontrakty te realizowane są w znacznej części dla podmiotów zagranicznych, w takich przypadkach szczególnie istotne są krótkie terminy realizacji zamówień, a wszelkie opóźnienia w wykonaniu zobowiązań kontraktowych mogą wiązać się z koniecznością zapłaty wysokich odszkodowań. Natomiast brak możliwości ułatwionego zatrudniania pracowników we wskazanych wyżej grupach zawodów może spowodować również redukcję etatów na innych stanowiskach, ponieważ przy ograniczeniu mocy produkcyjnych stanowiska pracy w innych działach przedsiębiorstw również będą musiały zostać zredukowane. Obecnie z powodu braku wykwalifikowanych pracowników obywatelstwa polskiego oraz utrudnionej możliwości pozyskiwania pracowników będących cudzoziemcami, przedsiębiorstwa te muszą ograniczać produkcję lub podzlecać wykonanie określonych zadań innym podmiotom. Co więcej, sytuacja ta będzie ulegać stopniowemu pogorszeniu. Wynika to z tego, że znaczna cześć załóg w zakładach produkcyjnych to osoby w wieku przedemerytalnym. Ponadto brakuje zainteresowania ze strony obywateli polskich do podjęcia pracy w zakładach produkcyjnych, z uwagi na trudne warunki pracy i wysokie wymagania odnośnie posiadanych kwalifikacji. Dodatkowo sam proces zdobywania kwalifikacji oraz niezbędnego doświadczenia ma charakter długotrwały co uniemożliwia bieżące uzupełnianie braków kadrowych spośród pracowników obywatelstwa polskiego.
7. Wnioskujemy również o rozważenie uzupełnienia zaproponowanej listy grup zawodów o profesje wskazane przez nas w piśmie z 20 września 2017 r. Dotyczy to głównie monterów instalacji klimatyzacyjnych i chłodniczych (7127), monterów maszyn i urządzeń mechanicznych (8211) oraz ładowaczy nieczystości (9611) i sortowaczy odpadów komunalnych (9612). W przypadku tych grup pracodawcy mają trudności z pozyskaniem pracowników, w szczególności w dwóch ostatnich, gdzie Polacy z racji różnego rodzaju niedogodności związanych z wykonywaną pracą, nie są skłoni do jej podejmowania.
8. Zaproponowana w projektowanej nowelizacji zmiana jest potrzebna z punktu widzenia podmiotów zainteresowanych zatrudnianiem cudzoziemców. Stanowi ona krok w dobrym kierunku i dlatego oceniamy ją pozytywnie. Jednak naszym zdaniem działania Ministerstwa zmierzające do wprowadzenia ułatwień w przyjmowaniu obcokrajowców do pracy, nie powinny na tym poprzestać. Konieczne są kolejne regulacje, które usprawnią i przyspieszą obowiązujące procedury. Ważne jest również, aby miały one charakter systemowy i kompleksowy a nie jedynie wyrywkowy.
9. W naszej ocenie istotna jest nie tylko tworzona lista zawodów, gdzie zostaną wprowadzone ułatwienia przy zatrudnianiu cudzoziemców, ale także lista państw, których obywatele są zatrudniani w Polsce na uproszczonych zasadach. Obecnie z tzw. procedury oświadczeniowej mogą korzystać jedynie obywatele z 6 krajów: Ukrainy, Rosji, Białorusi, Armenii, Gruzji i Mołdawii. Uważamy, że wykaz tych państw powinien zostać zweryfikowany i dostosowany do bieżących potrzeb rynkowych. O ile cały czas obserwujemy rosnące zapotrzebowanie na pracowników z Ukrainy i Białorusi, to jest ono dużo mniejsze w przypadku Gruzji (398 zezwoleń) czy Armenii (181 zezwoleń)2. Dlatego obecna lista państw powinna zostać rozszerzona o te, gdzie zainteresowanie podjęciem pracy w Polsce jest coraz większe, chodzi tu m.in. o Indie (3938 zezwoleń), Nepal (7075) czy Bangladesz (2412 zezwoleń)3.
10. Jednocześnie podkreślamy, że tworzenie regulacji, które mają na celu uproszczenie procedur związanych z zatrudnieniem cudzoziemców wymaga ścisłej współpracy z pracodawcami. Bez dialogu z przedsiębiorcami zainteresowanymi zatrudnianiem obcokrajowców nie jest możliwe stworzenie dobrych regulacji, odpowiadających potrzebom polskiej gospodarki i rynku pracy. Doceniamy więc inicjatywę Ministerstwa z sierpnia ub.r. i przeprowadzanie prekonsultacji ze środowiskiem biznesu. Liczymy, że będzie ona kontynuowana, a partnerzy społeczni będą mieli wpływ na ostateczny kształt przepisów, które mają obowiązywać już od lipca br.
1 Dane GUS, Popyt na pracę w IV kw. 2017 r., pub. marzec 2018 r.
2 Dane MRPiPS, Zezwolenia na pracę cudzoziemców 2017 r.
3. J.w.
